حجتالاسلام مسعود شهیدی، مشاور مرکز مشاوره حوزه علمیه خراسان در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری این حوزه اظهار کرد: احساس درکنشدن در نوجوان، یک رفتار نمایشی یا لجبازی نیست، بلکه بازتاب دگردیسی عمیق در چهار بُعد زیستی، روانی، ارتباطی و معنوی است.
وی افزود: نوجوان در این دوران، از یکسو به دلیل بازسازی مغزی و طوفان هورمونی، تغییرات خلقی شدیدی را تجربه میکند و از سوی دیگر، در مسیر شکلگیری هویت مستقل خود، از مرجع والدین فاصله میگیرد. این فاصلهگیری نه نشانه ناسپاسی، بلکه بخش اجتنابناپذیر رشد است.
حجتالاسلام شهیدی با بیان اینکه مرکز هیجان مغز در نوجوان بهشدت فعال و مرکز کنترل منطقی هنوز در حال تکامل است، افزود: به همین دلیل، هیجانات نوجوانان کاملاً واقعی و پرشدتاند، اما والدین بهدلیل داشتن مغزی کاملتر، گاه احساسات آنان را کوچک میشمارند؛ در حالی که نوجوان در چنین مواقعی عمیقاً احساس میکند دردش نادیده گرفته شده است.
تغییرات رفتاری؛ مرز میان رشد طبیعی و هشدار روانی
مشاور کودک و نوجوان مرکز مشاوره حوزه علمیه خراسان، درباره طبیعی بودن تغییرات خلقی نوجوانان گفت: نوسان خلقی در نوجوانی پدیدهای طبیعی است، اما هر تغییری طبیعی نیست. اگر غم یا اضطراب بیش از دو هفته تداوم یابد، یا رفتارها موجب افت عملکرد اجتماعی و تحصیلی شود، باید آن را هشدار دانست.
وی با تشریح علمی فرآیند دگردیسی رشد افزود: نوجوانی مانند پیلهای است که در آن کرم ابریشم به پروانه تبدیل میشود؛ تحولی که درون آن، ساختارهای مغزی، رفتاری و شخصیتی بهطور کامل بازسازی میشود. این تغییرات اگرچه با بیثباتی ظاهری همراه است، اما برای ساخت هویت پایدار ضروری است.
حجتالاسلام شهیدی ادامه داد: افزایش حساسیت نسبت به ظاهر، جدال برای استقلال، تغییر در الگوی خواب و خوراک، و تمرکز بر روابط دوستی، از نشانههای طبیعی رشد است. اما وقتی این علائم با انزوا، بیانگیزگی شدید یا افت محسوس در عملکرد همراه شود، خانواده باید با مشاور متخصص مشورت کند.
وی تأکید کرد: در نهایت، والدین باید همانقدر که طوفان نوجوانی را میپذیرند، مراقب تهنشین نشدن افسردگی یا اضطراب در لایههای عمیق آن نیز باشند.
گفتوگوی همدلانه؛ راهکار تربیت دینی در عصر استقلالخواهی
حجتالاسلام شهیدی، در تبیین راهکار ارتباط مؤثر والدین با نوجوان، گفت: اختلافها نه از لجبازی نوجوان بلکه از احساس درکنشدن در هر دو سو شکل میگیرد. والد باید از نگاه قضاوتگر فاصله بگیرد و با نگاه پرسشگر و همدل، به دنیای ذهنی نوجوان وارد شود.
وی ادامه داد: در این سن، نوجوان تنها شنیدن نصیحت نمیخواهد؛ بلکه در پی فهم شدن است. والدین باید شنونده فعال باشند، یعنی با بازگو کردن خلاصه حرف او، نشان دهند که سخنش را فهمیدهاند، نه اینکه پیشاپیش در حال آمادهسازی پاسخ باشند.
مشاور مرکز مشاوره حوزه علمیه خراسان با اشاره به مبانی حدیثی تربیت اسلامی گفت: در روایات ما، دوران نوجوانی هفتسال سوم و زمان وزارت است. نوجوان دیگر مأمور نیست، بلکه مشاور است؛ ازاینرو باید با او با لحن مشورت سخن گفت، نه امر و نهی. والد مؤمن، وزیر تربیتشده میخواهد، نه فرمانبر بیاراده.
این روانشناس حوزوی در توصیهای کاربردی افزود: والد در گفتگو بهجای استفاده از جملات اتهامی همچون «تو همیشه دیر میرسی»، از زبان احساسی و صادقانه بهره ببرد، مثل «وقتی دیر میآیی، من نگران میشوم»، هیچکس نمیتواند احساس را انکار کند، اما همه در برابر اتهام، مقاوم میشوند.
حجتالاسلام شهیدی همچنین درباره نوجوانان کمحرف بیان کرد: سکوت نوجوان اغلب سپر دفاعی است، نه بیمیلی. اگر والدین گفتوگو را از حالت بازجویی خارج کنند و آن را در موقعیتهای شانهبهشانه مثل پیادهروی یا هنگام رانندگی شکل دهند، نوجوان خود به گفتوگو تمایل پیدا میکند.
دوستی و آزادی؛ آزمونی برای بلوغ والدگری
حجتالاسلام شهیدی در بخش دیگری از سخنانش درباره نقش همسالان گفت: اگر در کودکی، خانواده آینه شخصیت کودک بود، در نوجوانی این آینه به دست دوستان میافتد. این تغییر، بخشی از استقلالیابی طبیعی نوجوان است.
وی با یادآوری حدیث نبوی «المرءُ علی دین خَلیلِهِ...» افزود: پذیرش یا طرد اجتماعی در گروه همسالان، به نوجوان میآموزد که کیست و تا چه حد پذیرفته میشود. اگر خانواده محیطی خشن و منتقد داشته باشد، پذیرش دوستان ناسالم برای او جذابتر میشود. به همین دلیل، خانواده باید خانه را از کنترلگری به فضایی امن، شنوا و با نشاط تبدیل کند.
این مشاور مرکز مشاوره حوزه علمیه خراسان هشدار داد: تخریب مستقیم دوست نوجوان، نتیجه معکوس دارد و اثر رومئو و ژولیت ایجاد میکند؛ زیرا ممنوعیت، جذابیت میآورد. راه اصلاح، تمرکز بر نیاز نهفته پشت دوستی است؛ آیا فرزند دنبال هیجان است، همدلی یا احساس ارزشمندی؟ پاسخ به این نیاز، کلید تغییر است.
وی درباره تعادل میان آزادی و نظارت گفت: والدگری در نوجوانی مانند بندبازی بر طناب ظریف اعتماد است. آزادی دارایی نیست که والد به نوجوان ببخشد؛ ثمره مسئولیتپذیری اوست. هرچه فرزند در گفتار و رفتار خود شفافتر باشد، آزادی بیشتری بهدست میآورد.
حجتالاسلام شهیدی افزود: هدف در تربیت دینی، انتقال از کنترل بیرونی به کنترل درونی است؛ یعنی رسیدن به سطحی از تقوا که نوجوان بتواند خود را بر اساس وجدان و ایمان، مدیریت کند. والد مؤمن باید داربست تربیتی باشد نه زندانبان.
وی در پایان خاطرنشان کرد: نوجوانی مرحله طوفان و گذار است. والدین در این دریا، نه باید موج را انکار کنند و نه اجازه دهند فرزند غرق شود. کار والد مؤمن، لنگر انداختن در دل طوفان است؛ یعنی پناهی امن که نوجوان بداند در تندبادهای زندگی، همیشه جایی برای بازگشت دارد.
