با تدبیر و نظر و راهنمایی مدیر حوزه خراسان نقد نهادینه شد و در نشستی با تعدادی از فعالان عرصه نقد حوزه تفاهم نامه ای به امضا رسید تا انتقاد و نقد در این حوزه کهن به منظور ترقی و رشد هر چه بیشتر در عرصه های گوناگون اثرگذاری درست خود را داشته باشد و بتواند طریق تحولی مدنظر مقام معظم رهبری را به خوبی طی کند. آیت الله سید مصباح عاملی در این جلسه بر ضرورت نقد و انتقاد که از گذشته تا امروز حوزه علمیه با همان اصطلاح قلت و ان قلت بیان شده، تاکید و خاطر نشان کرد که این نقدها و نظرها و ایده هاست که تحول و رشد و بالندگی را به دنبال دارد و از این رو از ابتدای کار در 4 سال و نیم گذشته امکان نقد و نظر به صورت حضوری و مجازی فراهم شده است و حتی از نقدها و ایده های سازنده و نتیجه بخش نیز تقدیر شده است. به همین علت روابط عمومی حوزه علمیه خراسان با استفاده از برش هایی از سخنان دیروز مدیر این حوزه به تحلیل مسئله پرداخته که به نظر و مرآی مخاطبان می رسد.

از آنجا که نقد و انتقاد دلسوزانه و درست، یک نوع امر به معروف و نهی از منکر است به طور حتم می بایست درشرایط سنجیده شده بیان شود. وضعی که در به ثمر رسیدن و تاثیر امر به معروف و نهی از منکر نیز مطرح مي باشد و از سوی دیگر در ادبیات حدیثی و روایی به آن اشاره شده است. مدیر حوزه علمیه خراسان در این نشست به همین نکات اشاره داشت و با بیان اینکه سه عرصه  مهم در بحث نقد از محتوای مباحث دینی برداشت می شود که در شکوفایی نقاد، جامعه و کارگزاران نقش ایفا می کند، یادآور شد که برای انتقاد عالمانه، عاقلانه و مخلصانه ابتدا باید خود، بعد جامعه و سپس کارگزاران را نقد کرد.
این گفتمان بدون تردید برای نقدی درست و مطلوب بسیار مهم است و از گذشته تا کنون در درس و بحث حوزویان مشاهده شده است. کاری که اساتید بزرگ حوزه برای ورود به نقد یک مسئله انجام می دادند و سلف صالح ابتدا با همه خودسازی و دقت در چگونگی بیان یک قضیه، برای بهبود وضع جامعه به رسالت دینی خود پرداخته و در امر اصلاح یا رشد کارگزاران وقت، نیز این وظیفه را به خوبی انجام می دادند. پیشگامی در مقابله با جریان های خارجی و تهاجمات نظامی، فرهنگی و اقتصادی و گوش زد کردن این دشمنی ها به مردم و حاکمان وقت از جمله کارهایی است که با نقد جامعه و کارگزاران آغاز شده و علمای دین در زمان خود با همه اخلاص و تقوا برای حفظ کیان دین و سرزمین اهتمام می ورزیدند.
این دقت نظر را در بیان آیت الله عاملی نیز مشاهده می کنیم که بزرگترین رسالت حوزه علمیه را با توجه به اینکه ورثه الانبیا هستند و فلسفه وجودی پیامبران می باشند، پرداختن به  خدمت اجتماعي می داند و سپس در مورد نقد کارگزاران یادآور می شود که اگر عملکرد کارگزاران درست نباشد و مشکل داشته باشد، به روند حکومت دینی آسیب خواهد رسید و با از دست رفتن فرصت ممکن است که نظام اسلامی صدمه ببیند.

هم افزایی، بخشی از مطالبات رهبری است
مدیر حوزه علمیه خراسان در بخش دیگری از سخنان خود درباره نقد و نقادی در این نشست، به لزوم آمادگی حوزویان برای ورود به سه عرصه فوق الذکر اشاره و خاطر نشان کرد که این نهاد مقدس می تواند با تشکیل کارگروه های علمی، پژوهشی و تبلیغی در هر سه زمينه پاسخگو باشد.
آیت الله عاملی افزود: اگر بر هم افزایی تكيه و صادقانه باهمديگر تعامل کنیم این امر همان  مطالبه مدنظر مقام معظم رهبری در یکی از قسمت هاي تحول حوزه یعنی بخش نقد است.
در واقع می توان اینگونه توضیح داد که تشکیل کارگروه های مختلف و از سوی دیگر مجمع الجزایری شدن فعالیت های نهادهای حوزوی از مطالبات و تاکیدات آیت الله عاملی بوده و هست که با همراهی و همکاری مجموعه های حوزوی در خراسان این امر تا کنون ثمرات موفق و خوبی داشته و به ارتباط و تعامل مطلوب در رسیدن به یک منظومه ترقی نائل شده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز همین نکته را گوش زد می کنند و می فرمایند: «یکی از عیوب کار ما اهل حوزه، همیشه انفرادی کار کردن بوده؛ حتّی آنجایی هم که جمعیّتی از ما جمع می شدند -فرض کنید پای یک درس- هرکدام برای خودشان کار می کردند. کار مشترک ماها منحصر بوده در مباحثه که یک درس را دو نفر، سه نفر با همدیگر مباحثه کنند؛ وَالّا در -به‌اصطلاح- کارکرد علمی و گرفتن محصول علمی، همکاری مشترک و هم‌فکری در بین مجموعه‌های حوزوی ما رایج نبوده. درحالی‌که در دنیا -بخصوص دنیای غرب- این‌جوری نیست؛ آنجا کارهای مشترک، زیاد انجام می گیرد. حتّی گاهی مثلاً فرض کنید کارهایی طرّاحی می شود که از ده‌ها جزء یک محصول واحد، هر جزئی به یک مجموعه‌ای واگذار می شود؛ بعد کسانی هستند که آن محصولات کار این مجموعه‌ها را می گیرند و آن محصول نهایی را از مجموع اینها به دست می‌آورند؛ یعنی این‌جور طرّاحی میکنند. خب ، پیدا است که این‌جور کار کردن آثارش خیلی بهتر و بیشتر است. خوشبختانه ملاحظه می شود که حوزه در این جهت دارد حرکت میکند؛ یعنی این کار شما مصداقی از همین همکاری است. کاری بشود که این به‌معنای واقعی کلمه همکاری باشد؛ یعنی همه با هم همکاری کنند، ذهنها به کمک یکدیگر بیایند و یک محصول مطلوبی بیرون بیاید.۱۳۹۶/۰۳/۰۱»
با کمی رصد و بررسی ملاحظه می شود که حوزه علمیه خراسان از ابتدای انتصاب اعضای شورای عالی و مدیریت در گام نهادن عملیاتی به همراهی و همکاری های گروهی اهتمام ورزیده و در واقع آنجا که رهبر معظم انقلاب از حرکت های آغاز شده می گویند، می توان مصداقش را در حوزه علميه خراسان بزرگ ذکر کرد.

حوزه پاسخگو، حوزه تحولی

نکته دیگر که در بیان مدیر حوزه علمیه خراسان در نتیجه نقد و انتقاد عاقلانه و منصفانه تذکر داده شد، رسیدن به مرحله پاسخگویی است. این مسئله نیز در طول بیش از 4 سال گذشته توسط آيت الله عاملي بر نقش حوزویان برای پاسخگویی به حوزه، جامعه، نظام و بین الملل تاکید شده است. مدير اين حوزه با بیان اینکه در تحول مدنظر رهبر معظم انقلاب این وظیفه در 4 عرصه ي گفته شده بر دوش طلاب، اساتید و مسئولان نهاد مقدس دین گذاشته شده است، «پاسخگویی» را مسئله بنیادین تحول در حوزه دانسته و یادآور شده که تحول و پاسخ به مطالبات تاریخی بزرگان، حرکت همه جانبه حوزویان را مي طلبد که حلقه دیگری از زنجیره تحولی محسوب می شود.
از بیان مدیر حوزه علمیه خراسان که به این نکته اشاره می کند که حوزه های علمیه باید توانمندی پاسخگویی در عرصه های مختلف را به طور کار آمد، به روز و روز آمد داشته باشند، این نتیجه را می گیریم که به طور حتم دقت در برنامه ریزی های مبتنی بر پاسخگویی و تحول آفرینی باید همچنان مدنظر باشد و توانمندسازی حوزویان در عرصه های چهارگانه به گونه اي مستمر انجام شود. این لزوم تحول آفرینی و پاسخگویی را بارها در فرمایشات رهبر معظم انقلاب نسبت به حوزه شنیده ایم که می فرمایند: «مسئله‌ی مهم دیگری که مطرح است و در آن باب باید سخن روشن به میان بیاید، مسئله‌ی تحول در حوزه‌هاست. این تحول یعنی چه؟ حوزه می خواهد چه کار کند که اسمش تحول باشد؟ اگر تحول را به معنای تغییر خطوط اصلی حوزه‌ها بدانیم - مثل تغییر متد اجتهاد - قطعاً این یک انحراف است. تحول است، اما تحول به سمت سقوط. شیوه‌ی اجتهادی که امروز در حوزه‌های علمیه رائج است و علمای دین به آن متکی هستند، یکی از قوی‌ترین و منطقی‌ترین شیوه‌های اجتهاد است؛ اجتهاد متکی به یقین و علم، با اتکای به وحی؛ یعنی از ظن به دور است و استنباط ما استنباط علمی و یقینی است.» 

نقد، بزرگترین عامل برای رشد و رسیدن به اجتهاد
آیت الله عاملی در بخش دیگری از سخنان خود در نشست مذکور با تاکید بر اینکه بزرگترین عامل برای پیشرفت حوزه نقد است و این امر و گسترش آن یک ضرورت می باشد، خاطر نشان کرده که برای مجتهد پروری باید به نقد و نظریه پردازی توجه کرد، زیرا نقد، تمرین اجتهاد است تا حوزه علمیه طلبه و استادی به روز و فقها و مجتهدین پاسخگو داشته باشد.
مدیر حوزه علمیه خراسان جلوگیری از نقد را به معنی تنگ شدن میدان برای کسانی دانست که می خواهند مجتهد شوند.
حوزه علمیه با فقه جواهری کار خود را در عین تحول آفرینی دنبال می کند؛ فقهی که به پویایی و مجتهد پروری معروف است و بزرگان زیادی در حوزه دین بر اساس تعلیمات علمی به جامعه معرفی شده اند. اجتهاد همان طور که از نامش پیداست، مرحله ی به ثمر نشستن چند سال درس و بحث و تلاش علمی است که تازه فاضل حوزوی به کوشش جدیدی برای ورود به عرصه های فقاهتی و تخصصی در زمينه نظریه پردازی دینی می رسد. مدیر حوزه علمیه خراسان با همین نگاه مسئله نقد شدن را مطرح می کند و معتقد است اگر کسی به این مرحله می رسد به خاطر مسیری است که در طول تحصیل راهنمایی شده و از همان ابتدا به نقد و نظر و قلت و ان قلت های طلبگی توجه می شده تا امروز فاضلی متخصص و صاحب نظر و ایده پرداز در رشته ها و عرصه های دینی تربیت شود. امری که در اجتهاد و رسیدن به قله های علمی حوزه باید مدنظر باشد همین مسئله ، در واقع ایجاد فضای نقد و نظر و توجه به مباحثه علمی میان استاد و شاگرد و حتی سوال و جواب آنان با مسئولان حوزوی است.
به گفته مدیر حوزه علمیه خراسان برای اینکه طلبه به روز، کارآمد، انقلابی و تحول خواه باشد قطعا باید بحث نظریه پردازی و نقد را جدی بگیریم و از کسانی که به این قضیه می پردازند، تشکر شود. این همان الگویی است که رهبر معظم انقلاب اینگونه به بیان آن می پردازند و می فرمایند: « اگر اجتهاد با همان شیوه‌ی درست و صحیح خود که تکیه‌ی به کتاب و سنت است، و با آن متد معقولِ صحیحِ منطقیِ حساب شده‌ی پخته انجام بگیرد، بسیار خوب است. اجتهادها ولو نتائج مختلفی هم داشته باشد، موجب بالندگی است، موجب پیشرفت است. مجتهدین ما، فقهای ما در طول تاریخ فقاهت ما در مسائل گوناگون نظرات مختلفی ایراد کردند. شاگرد بر علیه نظر استاد، باز شاگرد او بر علیه نظر او حرفهائی زده‌اند، مطالبی گفته‌اند؛ هیچ اشکالی ندارد؛ این موجب بالندگی و پیشرفت است. »

ظرفیت مهمی به عنوان نیروی مستعد و انقلابی
حوزه علمیه خراسان همواره با سابقه کهن خویش از علما، اساتيد و استعدادهای درخشانی برخوردار بوده که مسیر طی شده تا امروز مدیون تربیت و راهنمایی و راهبری اینان است. راهی که از زمان شاگردان حضرات معصومین علیهم السلام به ویژه امام باقر و امام صادق علیهما السلام رونق زیادی گرفت و الگویی شد در پرورش نسلی عالم در حوزه علوم دینی. این ظرفیت که در زمان شیخ طوسی و بعدها در دوران شیخ انصاری و امروز در عصری که حوزه علمیه در شدیدترین نوع رفتار دشمن با دين و مهمترین وقايع  روزگار خود به سر می برد، به طور مشخص و معین سردمداران حرکت های دینداری مردم بوده اند. اين توانمندی والایی که با رهبری مرجعیت به دست نسل امروز حوزه علمیه رسیده و هم اکنون از نیروی انسانی هوشمند، انقلابی، مستعد و با اخلاصی برخوردار است، می تواند جریان سازی گذشته را با نگاه به تحول ضروری پیش رو در راه تمدن سازی نوین اسلامی ادامه دهد.
از این روست که مدیر حوزه علمیه خراسان نیز به ظرفیت های خوبی که در این حوزه وجود دارد اشاره کرده و تاکید می کند که به لحاظ نیروی انسانی، افرادی انقلابی، مخلص، مستعد، خلاق و تحول خواه به طور فراوان حضور دارند. توانی که با حمایت از مستعدین برتر چند سالی است به رونق حوزه علمیه خراسان کمک کرده و از سوی دیگر با برنامه ریزی های مستمر و دقیق، به توانمندسازی اساتید و طلاب در عرصه های آموزشی، پژوهشی، تبلیغی، فرهنگی، سیاسی، اخلاقی و... پرداخته شده است. این توانمندسازی نه تنها در میان حوزویان بلکه در انجام رسالت و وظیفه دینی و شرعی آنان به کمک آمده و امروز شاهد حضور پررنگ تر و وسیعتر طلاب علوم دینی در عرصه خدمات اجتماعی هستیم که نمونه و شاهد به روز و محسوس آن در سال 98 کمک به سیل زدگان و در سال 99 فعالیت جهادی تحت قرارگاه جهادی سردار شهید حاج قاسم سلیمانی این حوزه در مقابله با كرونا است. فعالیتی که در کنار توانمندسازی های علمی و عملی صورت گرفته و مردم به وضوح و روشنی، ثمره این ظرفیت بالا و موثر را مشاهده کرده و میکنند.

حوزه، الگوی نقد  برای همه
آیت الله عاملی در این نشست به مسئله الگوبودن حوزه علمیه در همه عرصه ها برای سایرنهادها و افراد جامعه نیز اشاره کرد. مسئله ای که بدون تردید در راستای همان رسالت رهبری اجتماع اسلامی است و اگر حوزه علمیه این اثرگذاری را نداشته باشد بی شک گروه ها و جریان های دیگر که امت اسلام و دین را نشانه رفته اند، از فرصت به دست آمده نهایت استفاده را خواهند برد. خوب است این فرمایش رهبر معظم انقلاب مدنظر قرار گیرد که می فرمایند: «غیر از جنبه‌هاى فرهنگى. ما از نقش سیاسى حوزه و نقش شخصیّت‌هاى حوزوى در اداره‌ی جامعه غافل نشویم؛ این چیز مهمّى است، یعنى شما باید رهبران آینده‌ی انقلاب و کشور را بسازید و فراهم کنید؛ شخصیّت‌هایى که بتوانند رئیس‌جمهور باشند، وزیر باشند، نماینده باشند، نظریّه‌پرداز سیاسى باشند در کشور باید درست کنید و در حوزه بپرورانید.»
مدیر حوزه علمیه خراسان با همین راهنمایی، ابراز امیدواری می کند که حتی قضیه نقد در حوزه علمیه می تواند الگویی برای یک نقد صادقانه و اثرگذار در میان سایر اقشار جامعه باشد و بخش های دیگر نظام از حوزه یاد بگیرند.

روابط عمومي حوزه علميه خراسان