دکتر عباسعلی قزل سوفلو، مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور معماری و شهرسازی آستان قدس رضوی، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه علمیه خراسان، در آستانه هفته وقف با شعار «خراسان، پایتخت موقوفات حوزوی کشور» گفت: فرهنگ وقف به عنوان یکی از ارزشمندترین سنت‌های اسلامی و ایرانی، ریشه در اعتقاد به ایثار، نیکوکاری و مسئولیت اجتماعی دارد و تجلی اندیشه‌ای است که انسان دارایی مادی خود را به سرمایه‌ای معنوی و ماندگار برای خدمت به جامعه و نسل‌های آینده تبدیل می‌کند.

سنت حسنه وقف، ریشه در اعتقاد به ایثار، نیکوکاری و مسئولیت اجتماعی دارد

وی با بیان اینکه در طول تاریخ، موقوفات نقش بنیادینی در توسعه علمی، آموزشی، بهداشتی، عمرانی و فرهنگی ایفا کرده و بسیاری از مدارس، کتابخانه‌ها، مساجد، بیمارستان‌ها و مراکز عام‌المنفعه با اتکا به همین سنت نیکو شکل گرفته‌اند، تصریح کرد: فرهنگ و سنت حسنه وقف نه تنها زمینه ای موثر در راستای استمرار خیر و ثواب را برای واقف به همراه دارد، بلکه به عنوان یک نظام پایدار و خودجوش، همواره بخشی از نیازهای جامعه را مستقل از منابع دولتی تأمین کرده است.

مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور معماری و شهرسازی آستان قدس رضوی افزود: در عصر حاضر نیز، بازشناسی و تقویت فرهنگ وقف می‌تواند به عنوان ابزاری کارآمد در مسیر تحقق عدالت، ارتقای سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار جامعه ایفای نقش نماید.

وقف از ریشه‌دارترین سنت‌های دینی و اجتماعی در جوامع اسلامی است

دکتر قزل سوفلو با بیان اینکه فرهنگ وقف یکی از ریشه‌دارترین سنت‌های دینی و اجتماعی در جوامع اسلامی است که هم بُعد معنوی و هم کارکردهای اجتماعی و اقتصادی دارد، عنوان کرد: وقف پیوند میان ایمان فردی و مسئولیت اجتماعی بوده و جریانی مداوم از خیر و برکت به وجود می‌آید که یک دارایی محدود، به منشا احسان جاودانه تبدیل می‌شود و واقف با اختصاص بخشی از دارایی خود برای امور عام‌المنفعه، نوعی سرمایه‌گذاری پایدار برای نسل‌های آینده انجام می‌دهد.

وی در ادامه با تبیین اهمیت فرهنگ وقف، به چهار بعد معنوی و اخلاقی، توسعه اجتماعی، عدالت اجتماعی، هویت فرهنگی و سبک زندگی پرداخت و ادامه داد: وقف نوعی صدقه جاریه است که آثار و ثواب آن ماندگار بوده و در فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه دارد و بسیاری از مراکز علمی، آموزشی، بهداشتی و عام‌المنفعه در طول تاریخ با تکیه بر موقوفات اداره شده‌اند.

مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور معماری و شهرسازی آستان قدس رضوی با بیان اینکه وقف می‌تواند شکاف طبقاتی را کاهش داده و امکاناتی را برای اقشار محروم فراهم کند، خاطر نشان کرد: بسیاری از آثار تاریخی و فرهنگی ماندگار ایران و جهان اسلام، حاصل اندیشه و عمل واقفان بوده است و وقف در جامعه به الگوهای زندگی جمعی بر اساس نیکوکاری منتهی می شود.

احیای موقوفات ظرفیت بزرگی برای تولید ثروت ملی است

دکتر قزل سوفلو در ادامه به چرایی احیا و بهره‌وری اقتصادی موقوفات در شرایط کنونی پرداخت و عنوان کرد: با توجه به چالش‌های معیشتی و محدودیت منابع مالی دولتی، موقوفات می‌توانند پشتوانه‌ای برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر باشند و بخش قابل توجهی از موقوفات بلااستفاده یا کم‌بازده هستند که احیای آنها می‌تواند ظرفیت بزرگی برای تولید ثروت ملی ایجاد کند.

وی با بیان اینکه استفاده بهینه از موقوفات می‌تواند فرصت‌های شغلی گسترده‌ای ایجاد کند، ادامه داد: بسیاری از مراکز خیریه، آموزشی و مذهبی وابسته به درآمد موقوفات هستند که احیای اقتصادی آنها به معنای استقلال و پایداری این نهادهاست و وقتی مردم ببینند که موقوفات به‌طور شفاف در مسیر اهداف واقف صرف می‌شوند، اعتماد و مشارکت در فرهنگ وقف گسترش می‌یابد.

وقف، موتور محرک توسعه اقتصادی و عدالت اجتماعی است

مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور معماری و شهرسازی آستان قدس رضوی افزود: وقف در گذشته پشتوانه‌ای برای رشد علمی، فرهنگی و اجتماعی بوده و امروز نیز با مدیریت صحیح می‌تواند به موتور محرک توسعه اقتصادی و عدالت اجتماعی تبدیل شود.

دکتر قزل سوفلو در ادامه به تبیین نقش مطالعات و بررسی‌های جامع در تحقق اهداف احیا و بهره‌وری فرهنگ وقف پرداخت و ابراز کرد: نقش مطالعات و بررسی‌های جامع در تحقق احیا و بهره‌وری فرهنگ وقف بسیار اساسی بوده و بدون شناخت دقیق وضعیت موجود و ظرفیت‌های بالقوه موقوفات، تعیین اولویت‌ها، طراحی الگوهای نوین بهره‌وری، جلوگیری از هدررفت منابع، ایجاد اعتماد و شفافیت و ارتباط با نیازهای روز جامعه امکان برنامه‌ریزی‌های دقیق، مؤثر و پایدار وجود ندارد.

وی با بیان اینکه مطالعات جامع موجب شناسایی دقیق املاک، دارایی‌ها و ... موقوفات می‌شود و نقاط قوت و ضعف آنها را آشکار می‌سازد، تصریح کرد: بررسی‌های علمی کمک می‌کند تا سرمایه‌گذاری و بازسازی موقوفات بر اساس بیشترین نیاز جامعه و بیشترین بازدهی انجام گیرد و بتوان با اتکا به پژوهش‌های تخصصی شیوه‌های نوین را برای افزایش کارایی موقوفات به کار گرفت.

مستندسازی‌های علمی وضعیت موقوفات موجب گسترش اعتماد عمومی به نهاد وقف می‌شود

مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور معماری و شهرسازی آستان قدس رضوی با بیان اینکه مطالعات دقیق امکان تصمیم‌گیری آگاهانه و جلوگیری از سرمایه‌گذاری‌های غیرمولد یا مغایر با نیت واقف را فراهم می‌سازد، عنوان کرد: مستندسازی علمی وضعیت موقوفات و نتایج بهره‌برداری، شفافیت عملکرد را افزایش داده و موجب گسترش اعتماد عمومی به نهاد وقف می‌شود.

قزل‌سوفلو با بیان اینکه پژوهش‌ها و مطالعات نشان می‌دهند که چگونه می‌توان نیات واقفان گذشته را با شرایط اجتماعی و اقتصادی امروز تطبیق داد و به شکل روزآمد و مؤثر اجرا کرد، عنوان کرد: مطالعات و بررسی‌های جامع، زیربنای مدیریت علمی وقف هستند و بدون آنها، احیا و بهره‌وری اقتصادی و اجتماعی موقوفات به صورت پایدار و اثربخش تحقق نخواهد یافت.

وی یکی از چالش‌های اساسی در مدیریت وقف را تعادل بین نیت واقف و نیاز به بهره‌وری اقتصادی دانست و با تاکید بر ضرورت برقراری این تعادل در چرخه وقف و موقوفات، ابراز کرد: اگر این تعادل رعایت نشود، یا نیت واقف کم‌رنگ می‌شود و وقف کارکرد معنوی خود را از دست می‌دهد، یا موقوفه در عمل بلااستفاده و ناکارآمد باقی می‌ماند.

مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور معماری و شهرسازی آستان قدس راهکارهای برقراری تعادل بین اصالت نیت واقف و نیاز به بهره‌وری اقتصادی را «تفسیر روزآمد از نیت واقف»، «استفاده از فقه پویا و مشاوره حقوقی»، «تنوع بخشی به شیوه‌های بهره‌برداری»، «ایجاد نظام شفافیت و نظارت» و «توجه به نیازهای جامعه در چهارچوب نیات واقف» عنوان و ابراز کرد: باید مقصود واقف بررسی شود و متناسب با شرایط روز، شیوه‌ای اجرایی برای تحقق آن طراحی گردد. مثلاً اگر واقف درآمد ملکی را برای «تأمین هزینه تحصیل طلاب» تعیین کرده، این هدف را با سرمایه‌گذاری در طرح‌های اقتصادی و تخصیص سود حاصل به همان منظور اجرا کرد.

ثبت و سنددار شدن حدود ۷۰٪ رقبات وقفی و رشد دو برابری موقوفات منطقه تربت حیدریه

وی با اشاره به مطالعه موردی در موقوفات حوزوی تربت حیدریه عنوان کرد: طی سال‌های اخیر ثبت و احیای اسناد موقوفات در منطقه شدت گرفته و گزارش‌ها از ثبت و سنددار شدن حدود ۷۰٪ رقبات وقفی و رشد دو برابری موقوفات در چند سال اخیر خبر می‌دهند که از این میان موقوفات کشاورزی، زمین‌های زعفران، املاک مسکونی و برخی آب و حق‌آبه‌ها در روستاها و شهر از جمله اقلام عمده‌اند و درآمدهای موقوفات بخشی برای کمک‌های فرهنگی، درمانی و معیشتی تخصیص یافته و بعضاً مطالبات مالی گزارش شده است.

قزل سوفلو همچنین به ویژگی‌های خاص موقوفات تربت‌حیدریه از جمله پراکندگی کشاورزی و تمرکز بر زعفران اشاره و ابراز کرد: تربت‌حیدریه یکی از قطب‌های بزرگ زعفران است و سهم قابل‌توجهی از رقبات وقفی، اراضی کشاورزی و باغ‌ها را شامل می‌شود که این ویژگی، ماهیت اقتصادی موقوفات را طیف‌پذیر به بخش کشاورزی/زراعت می‌کند.

مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور معماری آستان قدس رضوی همچنین تکمیل و سامان‌دهی اسناد و قراردادها، ثبت نهایی رقبات، بازبینی وقف‌نامه‌ها، به‌روزرسانی قراردادهای اجاره مطابق نیت واقف و قوانین جاری(پایه‌ سال برای هر اقدام بعدی، ایجاد زنجیره ارزش زعفران در قالبِ موقوفه‌محور، تاسیس تعاونی شرکت پردازش و بسته‌بندی با سهام مدیریتی اوقاف و کشاورزان محلی، ارائه آموزش و استانداردسازی محصول جهت افزایش ارزش افزوده، تحقق مدل‌های مشارکتی مالی (PPP  BOT، حق‌الانتفاع شرعی) برای پروژه‌های مسکن اجتماعی روی اراضی وقفی و ایجاد درآمد پایدار(رعایت نیت واقف)، توسعه گردشگری محلیِ حافظ میراث در قالب مرمت و آماده‌سازی باغ‌ها و بقاع ثبت‌شده به‌عنوان جاذب گردشگری روستایی تاریخی، توأم با اقامتگاه‌های محلی و بازار محصولات زعفران را از جمله راهکارهای عملی و متناسب با بافت محلی شهرستان تربت حیدریه برای رقبات وقفی عنوان کرد.

شایان ذکر است؛ موقوفات حوزوی شهرستان تربت حیدریه به عنوان مطالعه موردی طی قراردادی فی مابین حوزه علمیه خراسان و شرکت مهندسان مشاور، برای بررسی شاخصهای شهرسازی، معماری و ... و همچنین پیشنهاد مدل بهره‌وری حداکثری اقتصادی با حفظ نیات واقفان و زیست‌بوم شهری مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.