به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه علمیه خراسان، نخستین رویداد تجربهنگاری فعالیتهای تبلیغی جهادی با حضور مسئولان گروههای جهادی از سوی اداره فرهنگی تبلیغی دفتر خواهران این حوزه در محل سالن اجتماعات مدرسه علمیه فاطمهالزهرا(سلاماللهعلیها) توس برگزار شد.
در این رویداد حجتالاسلام سیدمهدی روحبخش، فعال رسانهای و استاد حوزه علمیه خراسان، با تبیین ضرورت سنجش اثربخشی تبلیغ دینی، نگاه عمیقتری به مفهوم تأثیرگذاری و تربیت محور در فعالیتهای جهادی ارائه داد.
تبیین چالشهای بومیسازی شاخصهای سنجش تبلیغ جهادی
حجتالاسلام روحبخش بومیسازی استانداردهای جهانی در ارزیابی فعالیتهای تبلیغی را یکی از مهمترین چالشها دانست و توضیح داد: این شاخصها، گرچه در سطح بینالمللی تعریف شدهاند، اما در تعامل با فرهنگ ملی و بافتهای محلهای، روستایی و شهری کشور، نیازمند تطبیق عمیق هستند.
وی تأکید کرد: تجربه نشان داده است شاخصهای کمیِ صرف، نمیتوانند کیفیت نفوذ تبلیغ را اندازهگیری کنند، زیرا اثرگذاری دینی و تربیتی، با تغییر رفتار، عمق ارتباط عاطفی، و ماندگاری ارزشها سنجیده میشود.
وی با اشاره به نمونههای میدانی از مناطق مختلف، افزود: اولویتگذاری موضوعات تبلیغی مانند کاهش طلاق یا اعتیاد، باید بر پایه شناخت دقیق نیازهای هر منطقه باشد؛ چرا که خطای تشخیص نیاز، تمام مسیر اثرگذاری تبلیغ را مختل میکند. برای نمونه، زمانی که در ارزیابیهای میدانی مشخص شود کاهش اعتیاد در یک محله به صورت مستقیم بر کاهش طلاق اثر دارد، باید جهت فعالیت جهادی بر اساس آن اصلاح شود.
حجتالاسلام روحبخش تأکید کرد: این بازنگریها نباید صرفاً اداری باشد، بلکه باید از مشاهده میدانی و تحلیل اثرات واقعیِ آموزش و ارتباط انسانی میان مبلغان و مخاطبان سرچشمه گیرد.
استاد حوزه علمیه خراسان در ادامه، مدل سهمرحلهای اثرگذاری تبلیغ دین را تشریح کرد و گفت: تبلیغ مؤثر همانند کاشت دانهای در زمین دل مخاطب است؛ نخست مرحله کاشت پیام و انگیزه، سپس رشد تدریجی آگاهی و احساس، و در نهایت، مرحله برداشت میوه یعنی تحول پایدار رفتاری و معنوی.
وی افزود: این فرایند، زمانبر و مستلزم ارتباط مستمر میان مبلغ و جامعه است؛ از تماسهای اولیه و لبخند و اشک و پرسش مخاطبان گرفته تا تغییرات کوچک رفتاری در چند ماه نخست، و نهایتاً دگرگونی عمیق معنوی و اجتماعی در بازه ششماهه.
حجتالاسلام روحبخش با انتقاد از نگاههای سطحی و فوری به نتایج تبلیغی، توضیح داد: نباید تأثیر فوری را با تحول عمیق اشتباه گرفت. اشک و شور لحظهای، تنها مرحله اول است؛ تأثیر ماندگار زمانی رخ میدهد که ارزش منتقلشده در رفتار خانواده و زندگی روزمره متجلی شود.
وی در ادامه با اشاره به تبلیغ تربیتمحور در فضای امروز جامعه، افزود: دلیل ناکارآمدی بخشی از فعالیتهای تبلیغی و مجازی، فقدان رویکرد تربیتی است؛ زیرا تغییر معنوی یک فرآیند تدریجی است، نه دستورالعملی کوتاهمدت.
حجتالاسلام روحبخش با تبیین محور نخست ارزیابی یعنی سنجش کمی، گفت: سنجش کمی هر آن چیزی است که با عدد، رقم و مقایسه قابل اندازهگیری باشد؛ از تعداد جلسات و شرکتکنندگان تا میزان هزینه و تولیدات. این نوع ارزیابی بهدلیل سهولت در گردآوری داده، میان مدیران و نهادهای مختلف کشور رایج شده است.
وی افزود: سنجش کمی مزیتهایی نظیر سرعت عمل، قابلیت تطبیق و امکان مقایسه میان بازههای زمانی مختلف دارد، اما در عین حال سطحیترین روش شناخت است؛ زیرا تنها بخشی از واقعیت را نشان میدهد.
این استاد حوزه علمیه خراسان در ادامه خاطرنشان کرد: در همه عرصههای کشور، از حوزههای علمیه تا فرهنگ عمومی، سنجشها معمولاً عددیاند؛ چنانکه در مورد چاپ کتاب پس از انقلاب، با وجود بیش از یکمیلیون و ششصد هزار عنوان ثبتشده، حدود هشتاد و نه درصدشان در چاپ اول متوقف ماندهاند.
ضرورت توجه به سنجش کیفی؛ درک رضایت، عمق و تغییر واقعی مخاطب
حجتالاسلام روحبخش محور کیفی را که مبتنی بر احساس و رضایت مخاطب است، مهمترین بخش ارزیابی دانست و گفت این شیوه زمانبر، دشوار و نیازمند گفتوگوی میدانی است، اما حقیقتِ اثرگذاری را بهتر نشان میدهد.
وی تأکید کرد: سنجش کیفی تنها در قالب پرسشهای صحیح، رفتارشناسی مخاطب و شناخت عمق تغییر فکری امکانپذیر است.
وی در تبیین روش صحیح تعامل با مخاطب برای فهم تأثیر واقعی برنامهها، گفت: گاهی نیز پرسشهای غلط با ظاهر آمارگیرانه، نتیجهای فریبنده میدهند. آنچه برای مبلّغ و پژوهشگر اهمیت دارد، کشف حقیقت درون رفتار مخاطب است نه صرفاً عددهای بیرونی.
حجتالاسلام روحبخش خاطرنشان کرد: هر مبلّغ و فعال فرهنگی باید برای هر برنامه حداقل پنج پرسش بنیادین طراحی کند تا سنجش واقعی اثر آن برنامه ممکن شود؛ پرسشهایی که پاسخ آنها نه در آمار، بلکه در عمق تغییر، رضایت و تداوم ارتباط مخاطب با مسیر فرهنگ دیده میشود.
حجتالاسلام روحبخش با اشاره به اهمیت سنجش پایداری افراد در فعالیتهای فرهنگی، گفت: وقتی از ۳۰ نفر شرکتکننده تنها ۱۰ نفر بهصورت مداوم در جلسات حضور مییابند و ۷۰ درصد ترکیب شرکتکنندگان در هر نوبت تغییر میکند، باید به نقص در اثرگذاری برنامه پی برد. صرفِ پر شدن صندلیها ملاک موفقیت نیست، زیرا ماندگاری مخاطب و پیگیری حضور او نشانهی واقعی تأثیر برنامه است.
وی افزود: رضایت افراد، واکنشها، نظرات و درخواستهای آنان برای ادامه جلسات باید جزئی از سنجش کیفی اثرگذاری باشد، نه صرفاً آمار شرکتکنندگان.
حجتالاسلام روحبخش با انتقاد از مدلهایی که با اهدای جوایز و امتیازات مالی یا تفریحی مخاطب را به مشارکت تشویق میکنند، تصریح کرد: این روشها در سنجشِ عمق اثرگذاری انحراف ایجاد میکنند؛ زیرا نمیتوان تشخیص داد که مخاطب به انگیزهی فهم یا به انگیزهی جایزه در برنامه شرکت کرده است.
به گفته وی، اگر در جلسات آموزشی شرکتکننده صرفاً بهدنبال کسب امتیاز بیرونی باشد، نمیتوان فهمید که متون دینی را واقعاً درک کرده یا فقط حفظ کرده است.
وی با استناد به دیدگاه مقام معظم رهبری درباره ضرورت حرکت از حفظ متن به فهم متن گفت: برنامههای فرهنگی باید مخاطب را به مرحلهی «درک معنا و عمل» برسانند. بر این اساس، پاسخگویی مخاطبان به پرسشهایی چون «آیا نگرششان تغییر کرده؟»، «آگاهی جدیدی پیدا کردهاند؟»، «رفتار عملی انجام دادهاند؟» و «تأثیر را به دیگران منتقل کردهاند؟» معیار واقعی فهم و اثرگذاری است، نه حجم حضور یا تشویق بیرونی.
حجتالاسلام روحبخش سپس به اهمیت طراحی سؤالات محوری در هر برنامهی فرهنگی پرداخت و گفت: باید پنج سؤال اصلی برای ارزیابی هر فعالیت در نظر گرفت که هم بعد عددی دارد و هم بعد کیفی. نمونهی آن، پرسش از میزان پایداری شرکتکنندگان، عمق رضایت آنان، تغییر نگرش، اقدام عملی و توسعه زنجیرهی خیر است.
وی افزود: هنگامی که فرد پس از شرکت در جلسه، دیگران را نیز دعوت کند یا مثلاً برای بستهی حمایتی یتیمان دو نفر دیگر از بستگانش را وارد کار خیر کند، این رفتار نشاندهندهی شکلگیری زنجیرهی اثرگذاری است، نه صرفاً افزایش آمار.
وی تأکید کرد: در هر فعالیت، باید یک شاخص عددی، یک شاخص کیفی و یک شاخص بلندمدت تعریف شود تا سنجش از سطح حضور و احساس اولیه به درک اثرات پایدار ارتقا یابد؛ شاخصی که گاه نتایج آن در کوتاهمدت دیده نمیشود، اما مسیر رشد فرهنگی و دینی را نشان میدهد.
حجتالاسلام روحبخش خاطرنشان کرد: روشهای پایدار ارزیابی باید بتوانند از سطح کمّی و ظاهری عبور کرده و عمق تحولات رفتاری، شناختی و اجتماعی را بسنجند؛ تنها در این صورت میتوان مدعی بود که فعالیت تبلیغی اثرگذار بوده، نه صرفاً پرجمعیت.
خانم گنجیپور، مسئول فرهنگی تبلیغی مدرسه حضرت رقیه سلاماللهعلیها مشهد، پایان این رویداد ضمن معرفی گروههای جهادی مدرسه تأکید کرد: رمز موفقیت فعالیتهای تبلیغی جهادی، در پیوند میدانی با مردم و اجرای برنامهها بر پایه ارزیابی مداوم و همفکری تخصصی است.
وی با اشاره به اهمیت ارتباط نزدیک با گروههای جهادی فعال در سطح شهر و حاشیه شهر گفت: نظارت و حضور مستمر در میدان از امور اصلی مجموعه فرهنگی مدرسه است، زیرا این حضور میدانی امکان کشف دقیق نیازهای تبلیغی مناطق و اصلاح برنامهها را فراهم میکند.
گنجیپور بیان داشت::تشکیل شورای همفکری متشکل از مدیر، مسئولان و استادان تماموقت مدرسه برای طراحی و پیشنهاد برنامههای سازنده از محورهای ثابت کار فرهنگی آنان به شمار میرود.
وی همچنین دعوت از خیرین و جذب کمکهای آنان را از مولفههای مهم استمرار این حرکت جهادی دانست و تشریح کرد: برنامهریزی، اجرا، ارزیابی و آسیبشناسی دقیق طرحها، چارچوب استاندارد فعالیتهای جهادی مدرسه حضرت رقیه(سلاماللهعلیها) است.