رقیه محیطی، مشاور مرکز مشاوره معاونت فرهنگی تبلیغی حوزه علمیه خراسان، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، شنیدن فعال را سنگ‌بنای ارتباطات خانوادگی سالم دانست و افزود: این مهارت فقط شنیدن کلمات نیست؛ بلکه درک عمیق احساسات، نیازها و دغدغه‌های طرف مقابل را در بر دارد.

وی اضافه کرد: وقتی عضوی از خانواده احساس کند واقعاً شنیده می‌شود، عزت‌نفس و حس ارزشمندی او تقویت شده و زمینه شکل‌گیری روابط پایدار فراهم می‌آید.  

محیطی با اشاره به روش‌های عملی شنیدن فعال توضیح داد: حفظ تماس چشمی، پرهیز از قطع صحبت، تأیید کلام گوینده با حرکات غیرکلامی و بازگو کردن خلاصه سخنان به زبان خودمان از شیوه‌های مؤثر برای درک بهتر در گفت‌وگوست. این روش‌ها از سوء‌تفاهم جلوگیری کرده و فرصت شفاف‌سازی مفاهیم را فراهم می‌کنند.

وی نمونه‌ای از این فرایند را چنین بیان کرد: وقتی نوجوانی با خشم می‌گوید از مدرسه متنفرم، شنونده فعال می‌تواند بپرسد: به نظر می‌رسد ناراحتی، مایل هستی بیشتر درباره‌اش صحبت کنی؟ همین پرسش ساده مسیر کشف ریشه مشکل را باز می‌کند.

این مشاور حوزه علمیه خراسان افزود: در اجرای مهارت شنیدن فعال، توجه به گفت‌وگوهای روزمره اهمیت دارد؛ اعضای خانواده باید بیاموزند که پیش از پاسخ دادن، اندکی مکث کنند تا معنا و احساس پشت کلمات را بهتر بفهمند.

والدین؛ الگوهای زنده گفت‌وگو و آرامش در خانه  

محیطی در ادامه با بیان اینکه خانوادهٔ سالم نیازمند پنج مهارت ارتباطی اصلی است، گفت: شنیدن بدون قضاوت، بیان هیجانات با جملات «من‌محور»، کنترل واکنش‌های آنی، همدلی فعال و طرح پرسش‌های باز، پنج ستون گفت‌وگوهای سازنده در فضای خانه‌ هستند.

به گفته وی، این مهارت‌ها به شرط تمرین روزانه، می‌توانند اختلاف نظرها را به نقطه تفاهم تبدیل کنند.

محیطی با تأکید بر نقش الگوسازی والدین در نهادینه‌سازی این رفتارها افزود: والدین باید آرامش در تعارض، اعتراف به اشتباه، احترام در گفتار و اختصاص زمان برای گفت‌وگو را در عمل نشان دهند. چنین رفتارهایی به تدریج در ذهن فرزندان نهادینه شده و به عادت اخلاقی خانواده تبدیل می‌شود.

این مشاور مرکز مشاوره حوزه علمیه خراسان، در توضیح روش‌های کاربردی شنیدن فعال در شرایط تنش اظهار کرد: الگوی «گوینده–شنونده» با استفاده از یک شیء نمادین برای گفت‌وگو، روش مؤثری است؛ زمانی که گوینده سخن می‌گوید، شنونده بدون قطع صحبت صرفاً به درک منظور می‌پردازد و سپس خلاصه آن را بازگو می‌کند. بعد از آن نوبت عوض می‌شود تا هر دو دیدگاه بیان شوند. همچنین روش «مکث اجباری» برای فروکش هیجان و بازگشت به آرامش توصیه می‌شود و «نوشتن احساسات» پیش از گفتار، به تنظیم هیجانات کمک می‌کند.

تمرین‌های روزمره و نقش شنیدن فعال در تحکیم روابط

محیطی تصریح کرد: برای تقویت گفت‌وگو و شنیدن فعال، لازم است خانواده‌ها تمرین‌های کوچک ولی مداوم را در برنامه روزانه بگنجانند؛ مانند شام بدون تلفن همراه و تلویزیون، حلقه صمیمیت شبانه برای بیان لحظات خوش و سخت روز، جلسات هفتگی خانوادگی، بازی‌های پرسش خلاقانه و تمرین سپاسگزاری. این فعالیت‌ها باعث تداوم ارتباط، همدلی بیشتر و کاهش فاصله عاطفی میان اعضا می‌شود.

وی در پایان، شنیدن فعال را عامل تقویت همدلی، افزایش صمیمیت و کاهش تنش دانست و گفت: وقتی شنیدن همراه با پذیرش و احترام متقابل باشد، خانواده نه میدان رقابت بلکه پناهگاه آرامش و محبت خواهد شد؛ زیرا در چنین فضایی هر احساسی فرصت شنیده شدن دارد، هر انسان معنا می‌یابد و هر اختلافی مسیر گفت‌وگو را هموار می‌کند.