به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه علمیه خراسان، آیت‌الله سیدجواد شبیری، استاد سطوح عالی حوزه درجلسه درس اخلاق طلاب مدرسه تابستانه دارالعلم با موضوع «معارف رضوی با محوریت عیون اخبارالرضا علیه‌السلام» اظهار داشت: برخی افراد می‌گویند چه معنایی دارد برخی روزها نحس باشند یا نه، یا این که روزهای هفته و سال چه تفاوتی با هم دارند. پاسخ این است که ما از عالم بالا خبردار نیستیم و امکان دارد واقعا تفاوتی وجود داشته باشد.
وی اضافه کرد: اینکه ایام تفاوت دارند یا ندارند، علمش پیش ما نیست. اما بر اساس آموزه‌های دینی، زمان‌ها با هم تفاوت دارند و احکامی که در هر زمان جاری می‌شود، دلیل کافی برای این تفاوت است؛ چنانکه شب جمعه اعمال مخصوصی دارد که شب شنبه ندارد، و روز جمعه نیز اعمالی دارد که دیگر روزها از آن برخوردار نیستند.
آیت‌الله شبیری افزود: زمان‌ها احکام متفاوتی دارند، و خود این موضوع کاشف از فرق زمان‌هاست. البته ما خودمان بدون اتصال به عالم غیب قادر به فهم علت تفاوت نیستیم و این تنها معصوم علیه‌السلام است که واسطه ارتباط ما با عالم غیب می‌شود. در عالم غیب، به ما خبر داده شده روزهای هفته با هم تفاوت دارند. به عنوان مثال، روز دوشنبه و پنج‌شنبه، اعمال ما بر امام زمان علیه‌السلام عرضه می‌شود و این موضوع رابطه معتبری است که در معارف آمده است، و نشان می‌دهد این روزها با بقیه ایام تفاوت دارند. همچنین روز جمعه عید مسلمین و روز شادی ایشان است، روز عرفه دعایش مستجاب است و شب قدر ویژگی‌هایی ویژه دارد؛ همه این مسائل بیانگر تفاوت زمان‌هاست.
شواهد قرآنی و روایی بر نحوست برخی ایام و احکام عملی مرتبط
این استاد سطوح عالی حوزه ادامه داد: اصل تفاوت ایام و وجود روزهای نحس یا مبارک، در آموزه‌های دینی کاملا روشن است. قرآن تعبیری دارد به نام «یوم نحس مستمر» که این مضمون در روایات هم به کرات تاکید شده است، در تفسیر آیات مربوط نیز روایت‌های متعددی نقل شده است و مضمون روایات نشان از وجود امری به نام نحوست ایام دارد.
وی تصریح کرد: در روایتی از فضل بن شاذان از امام رضا علیه‌السلام آمده است که برخی احکام شرعی برای روزهای خاص به دلیل ویژگی آن ایام است؛ مثل استحباب سه روز روزه در ماه که یکی پنج‌شنبه اول، دیگری چهارشنبه وسط، و سومین چهارشنبه آخر ماه است. این الگو مستمر بوده و پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نیز در نهایت بر این روش استمرار داشتند. سوال این است که چرا چهارشنبه وسط ماه برای روزه‌داری مستحب است؟ پاسخ آن را امام رضا علیه‌السلام نقل کرده‌اند: خداوند آتش جهنم را در چهارشنبه آفریده و عذاب امت‌های پیشین نیز در چهارشنبه وسط ماه نازل شده، و برای رفع نحوست آن، روزه گرفتن در این روز مستحب شده است.
بررسی سند روایات سعد و نحس ایام و راهکارهای دفع نحوست
آیت‌الله شبیری در ادامه با اشاره به اعتبار روایات سعد و نحس ایام اظهار داشت: گرچه روایات فراوانی در موضوع نحوست ایام وجود دارد، اما بسیاری از آنها از لحاظ سندی دارای اشکال هستند و اعتبار روایی کافی ندارند؛ بنابراین لزومی به پرداخت گسترده به این دست نقل‌ها وجود ندارد. با این حال، اصل وجود روزهایی که به عنوان «ایام مکروه» شناخته می‌شوند و نیز برخی اعمال، مانند استحباب روزه، برای دفع نحوست این روزها با استناد به روایات معتبر قابل اثبات است. به طور خاص، درباره چهارشنبه وسط ماه، روایتی صحیح در محاسن و کافی نقل شده که بیان می‌دارد روزه گرفتن در این روز سبب رفع نحوست می‌شود.
جایگاه روز نحس و اهمیت صدقه و آیت‌الکرسی در روایات اسلامی
آیت‌الله سیدجواد شبیری در ادامه سخنان خود با اشاره به مقام روز نحس در منابع روایی، بیان داشت: بنا بر روایات، چهارشنبه وسط ماه به عنوان روز نحس تعیین شده است، در حالی که برخی روایات منقول بیشتر از عامه، چهارشنبه آخر ماه را مطرح می‌کنند و آن را با قرار گرفتن در محاق و شرایط مشابه پیوند می‌دهند. در روایتی از عبدالله بن سلیمان، از امام باقر یا امام صادق(علیهماالسلام)، نقل آمده است که: «پدرم -که یا امام باقر یا امام سجاد(علیه‌السلام) بوده‌اند- می‌فرمودند: روزهای نحس از آخر ماه است، روزی که مردم نسبت به آن کراهت دارند یا محاق باشد یا غیر آن. اگر انسانی در این روزها صدقه بدهد، اثر نحوست آن برطرف خواهد شد.» همچنین در صحیحه عبدالرحمن بن حجاج نیز این مضمون آمده و توصیه شده است که هر روزی که کسی قصد حجامت دارد، با قرائت آیت‌الکرسی، مانعی برای حجامت باقی نمی‌ماند.
استاد سطوح عالی حوزه درباره آغاز سفر نیز تصریح کرد: در هر روز که قصد سفر دارید، نگران نحوست آن نباشید، بلکه صدقه داده و خارج شوید.
آیت‌الله شبیری خاطرنشان کرد: بسیاری از روایاتی که موضوع نحوست ایام را مطرح می‌کنند، از حیث سند معتبر نیستند و حتی در مواردی که سند نقل روشن نیست، رعایت برخی نکات احتیاطی مایه اشکال ندارد.
تاکید عالمان شیعه بر آثار معنوی آیت‌الکرسی و توصیه‌های محدثان
وی با اشاره‌ای به صحیحه حمد بن عثمان، نقل کرد: از امام صادق(علیه‌السلام) پرسیدم: کدام یک از روزها برای سفر مناسب یا مکروه است؟ و ایشان توصیه کرده‌اند: «در هر روز که قصد سفر دارید، صدقه‌ای بدهید و آیت‌الکرسی قرائت کنید؛ بدین ترتیب، از عواقب بد در امان خواهید بود.»
آیت‌الله شبیری افزود: تایید اصل نحوست برخی ایام به شرطی پذیرفته شده اما با عوامل معنوی همچون صدقه و دعا می‌توان این اثرات را برطرف ساخت.
استاد سطوح عالی حوزه در ادامه، به نقل از مرحوم ملا محمدتقی مجلسی(صاحب کتاب روضه المتقین و لوامع صاحبقرانی)، بیان کرد: ایشان در شرح فارسی خود، نمونه‌هایی از سفرهای متعدد و حفظ کاروان‌ها از خطرات را با قرائت دوازده مرتبه آیت‌الکرسی بیان نموده و نقل می‌کنند که هرگاه خواندن آیت‌الکرسی فراموش می‌شد، کاروان با مخاطره روبرو می‌شد. ملا محمدتقی مجلسی آیت‌الکرسی را یک «معجزه مستقل» می‌داند و تصریح می‌کند که منافع مشاهده‌شده از آن فراوان بوده است، ازجمله دفع نحوست ایام. همچنین به مراجعات برخی افراد و تأکید بر آیت‌الکرسی در مواجهه با مشکلات معنوی اشاره شد.
وی متذکر شد: در روایات، اصل آیت‌الکرسی تا عبارت «و هو العلی العظیم» دانسته شده و دو آیه بعدی جزو آیت‌الکرسی نیستند، گرچه قرائت آنها نیز مستحب است.
شرح رفتار امام رضا(علیه‌السلام) با اطرافیان و خدمتکاران سر سفره
آیت‌الله شبیری بیان کرد: برخی به دلیل انجام حجامت یا تماس با خون گاهی از نظر ظاهر و پاکیزگی وضعیت مطلوبی نداشتند، با این حال امام رضا(علیه‌السلام) آنها را نیز بر سر سفره می‌نشاند. در روایت آمده است که هرگاه امام رضا(علیه‌السلام) بر سر سفره می‌نشست، هیچ فرد کوچک یا بزرگی، حتی برده یا خدمتکاری را از نشستن بر سر سفره باز نمی‌داشت و همه را کنار خود می‌نشاند.
وی افزود: خانه و اتاق امام رضا(علیه‌السلام) به گونه‌ای بود که مأمون هرگاه می‌خواست، می‌توانست مستقیم وارد شود. این وضعیت، شرایط ناراحت‌کننده‌ای را برای امام ایجاد کرده بود؛ به‌طوری‌که مأمون بدون اطلاع قبلی سرزده وارد اتاق ایشان می‌شد.
آیت‌الله شبیری ادامه داد: در روایت آمده است که زمانی که ما نزد امام رضا(علیه‌السلام) بودیم، یک‌باره صدای قفل دری که از سمت مأمون بود، بلند شد. امام به ما فرمودند که برخیزید و پراکنده شوید. همگی از آنجا رفتیم. مأمون وارد شد و کتاب مفصلی همراه خود داشت. امام رضا(علیه‌السلام) قصد داشت به احترام مأمون از جا برخیزد، اما مأمون به حق پیامبر(صلى‌الله‌عليه‌وآله) سوگند داد که ایشان از جای خود بلند نشود و حتی در خلوت نیز این احترام را رعایت می‌کرد. مأمون صورت خود را بر صورت امام رضا(علیه‌السلام) گذاشت و حضرت را بوسید و در کنار ایشان نشست. سپس کتاب را گشود و شروع به خواندن کرد. بخشی از کتاب درباره فتح برخی مناطق و گزارش فتوحات بود.
گفت‌وگوی انتقادی امام رضا(علیه‌السلام) با مأمون درباره اداره امور مسلمانان
آیت‌الله شبیری تصریح کرد: زمانی که مأمون قرائت کتاب را به پایان رساند، امام رضا(علیه‌السلام) خطاب به او فرمود: «فتح یکی از روستاهای قریش تو را خوشحال کرد؟» مأمون پاسخ داد: خوشحالی ندارد. امام فرمود: «ای امیرالمؤمنین، تقوای الهی را در حق امت پیامبر رعایت کن. به خدا قسم ما نسبت به این امر و حکومت علاقه‌ای نداریم. تو صاحب اختیار مسلمانان هستی اما امر واگذار شده به غیر توست و در آن به غیر از حکم الهی حکم می‌شود.»
